Bezpieczne i ekonomicznie wydajne dostawy energii odgrywają podstawową rolę w rozwoju współczesnych społeczeństw przemysłowych. Dlatego rządy zawsze miały chęć kontrolowania jego rozwoju i wywierały silny wpływ polityczny na sektor, nakładając ramy regulacyjne.

Władze w przedsiębiorstwach użyteczności publicznej, a także podmioty dokonujące wyboru ostatecznego wariantu decyzji w sprawach energii mierzą się z wyzwaniem spełnienia całego zestawu warunków dla sektora energetycznego, stosując odpowiednie strategie i zasady. Aby opracować te strategie, muszą być w stanie rozważyć współzależności i przyszłe konsekwencje swoich decyzji.

Wprawdzie wpływy polityczne były pierwotnie przede wszystkim krajowe, obecnie są coraz częściej inicjowane przez instytucje Unii Europejskiej. Istotne zmiany politycznych i prawnych warunków ramowych dla sektora energetycznego były spowodowane szeregiem wydarzeń w ostatnich latach, z których najważniejszym jest liberalizacja rynków energii. Ponadto, istnieją inne restrykcje polityczne i ekonomiczne, takie jak wprowadzenie unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS), promowanie wykorzystania energii odnawialnej do wytwarzania energii elektrycznej (RES-E) i wiele innych.

Zarówno Unia Europejska, jak i Polska, promuje i dąży do tego, aby zwiększyć ilość energii pochodzącej z odnawialnych źródeł. Dalej jednak spory dystans w tym aspekcie dzieli nas np. od Szwedów, którzy mogą pochwalić się udziałem źródeł odnawialnych na poziomie 54,5%.

Jednym z głównych celów strategicznych Unii Europejskiej w kwestii energetyki jest m.in. dostosowanie infrastruktury elektrycznej i energetycznej do wprowadzenia na wielką skalę na rynek odnawialnych źródeł energii. Rozwój i wsparcie powstawania tego typu technologii to istotny element europejskiego planu energetycznego, zwanego planem EPSTE.

Parlament Europejski niezmiennie opowiada się za korzystaniem z odnawialnych źródeł energii oraz podkreśla konieczność wyznaczenia obowiązkowych celów do 2020 r., a ostatnio do 2030 roku.

Wykres nr 1, zawierający dane z Eurostatu, przedstawia udział energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych na rok 2018. Naniesiono na niego również cele do osiągnięcia na rok 2020.

Z powyższego wynika, iż Polska była dość daleka od osiągnięcia celu na rok 2020 w roku 2017. Niestety, udział źródeł energii odnawialnej miał się w Polsce zwiększyć o jedynie kilka punktów procentowych, co, jak obecny stan wiedzy pokazuje, nie jest wcale takie proste. 10,9% – tyle wyniósł udział „zielonej” energii w Polsce w 2017 roku. Polski rząd otwarcie przyznaje, iż nie będziemy w stanie osiągnąć zamierzonego planu. Szacuje się, że w 2020 roku dobrniemy do 13,8%, a to wciąż mniej niż nałożone na nas 15% całkowitego udziału OZE. Wpływ na ten słaby wynik miała w dużej mierze polityka. Nie było w niej woli dla implementacji i zastosowania rozwiązań energetyki odnawialnej. Było to nam narzucone z góry, jako obowiązek UE, a obowiązki traktuje się po macoszemu. Zaniechano tym samym inwestycje w OZE, zaniedbano fotowoltaikę. Nie jest jednak tak, że w temacie odnawialnych źródeł energii stoimy w miejscu. Energetyka odnawialna w Polsce faktycznie jest na początku swojej drogi, ale rozwija się dość  dynamicznie. W grudniu 2018 roku panele fotowoltaiczne w Polsce łącznie osiągnęły moc 200 MW. W październiku 2019 r. było to już 1000 MW i wszystko wskazuje na to, że wkrótce osiągniemy jeszcze lepszy wynik.

Unijny lider – Szwecja

Ewidentnym liderem w Europie w kwestii realizacji planu EPSTE i zastosowania odnawialnych źródeł energii jest Szwecja. Szwedzi zwrócili się ku transformacji energetycznej nie ze względu na częste ostatnio powody podobnych działań, takie jak globalne ocieplenie czy zrównoważony rozwój kraju. Zadecydowały o tym korzyści finansowe płynące z tego typu rozwiązań. Władze Szwecji zakładały, że w ramach europejskiej polityki klimatycznej do 2020 roku osiągną 49% udziału zielonej energii w miksie energetycznym. Dane pokazują, że cel ten został już osiągnięty, a udział OZE już w 2016 roku przekroczył 50%.

Transformacja energetyczna pozwoliła na obniżenie cen prądu i ciepła, dzięki czemu dziś płaci się w Szwecji 25% mniej za energię niż w Polsce, zarabiając średnio 3 razy więcej. W oczywisty sposób obala to popularny w Polsce mit, że energia ze źródeł odnawialnych jest droga.

Gospodarka w Szwecji jest około trzy i pół razy bardziej energochłonna niż nad Wisłą, jeśli przeliczamy zużycie energii per capita. Na 38 mln mieszkańców Polski, roczne zużycie wynosi 170 TWh energii elektrycznej. Tymczasem w Szwecji na 9,8 mln mieszkańców to 150 TWh. Daje to około 4,5 MWh na jednego mieszkańca Polski i 15,3 MWh na jednego mieszkańca Szwecji.

Wszystko za sprawą przemysłu, który jest tam wysoce energochłonny. Hurtowa cena energii w Malmo, to mniej więcej 84 zł za MWh. W Polsce cena energii to 150 zł za MWh. Dodając zielony certyfikat, po jednej stronie mamy nadal 84 zł, a po drugiej prawie 300 zł. Kuriozalne będzie w tym wypadku dodanie, iż na północy Szwecji cena energii to mniej więcej 38 zł/MWh.

Inwestycje w odnawialne źródła energii cieszą się wśród mieszkańców tego skandynawskiego kraju dużą popularnością, co zaowocowało obszerną listą osób wnioskujących o państwowe dotacje do budowy chociażby słonecznych instalacji. Zwiększone zainteresowanie montażem małych instalacji fotowoltaicznych może wywołać proponowane przez tamtejszy rząd zniesienie obowiązku posiadania stosowania pozwolenia na budowę, a także wdrożony program dopłat do przydomowych magazynów energii.

O rządową pomoc w instalacji paneli słonecznych mogą ubiegać się osoby prywatne, organizacje publiczne i szwedzkie przedsiębiorstwa. Warunkiem uzyskania dotacji jest wyłącznie posiadanie urządzenia produkującego energię ze źródeł odnawialnych, które jest podłączone do sieci.

Kwota udzielonego wsparcia finansowego jest obliczana na podstawie kosztów kwalifikujących się do programu i może wynosić do trzydziestu procent. Dotyczy to wyłącznie projektów o wartości do 1,2 miliona koron szwedzkich (około sto dwadzieścia tysięcy euro).

Na dofinansowanie do montażu małych systemów odnawialnych źródeł energii, państwo przeznaczyło w okresie 2009-2016 około 885,5 mln koron szwedzkich (ok. 392 mln zł). Rok temu wydano na ten cel 225 mln koron, a w roku 2017 – 150 mln.

Szwedzi fenomenalnie radzą sobie również z promowaniem i wspieraniem OZE. W szwedzkich szkołach odbywają się zajęcia dotyczące odnawialnych źródeł energii. Ponadto raz w roku każde dziecko może skonstruować pojazd napędzany energią słoneczną i wziąć udział
w wyścigu zabawek. Kolejnym świetnym przykładem jest zmniejszenie aż o 98 procent opodatkowania energii produkowanej przez elektrownie fotowoltaiczne o mocy ponad 255 kW. Podatek w tym wypadku obecnie wynosi ok. 0,29 SEK/kWh, czyli ok. 0,13 PLN/kWh, ale w przyszłym roku zostanie zmniejszony niemal do zera.

Polskie systemy wsparcia odnawialnych źródeł energii

Wróćmy do naszych realiów. W Polsce to, czy otrzymamy wsparcie finansowe dla naszej inwestycji, zależne jest od wielu czynników. Podstawową kwestią jest zasadność wniosku. Dodatkowe kryteria, które są rozpatrywane podczas pracy nad wnioskiem, to m.in. status prawny podmiotu – osoba fizyczna lub prawna, lokalizacja – część działań ma charakter lokalny, rodzaj wybranego OZE do instalacji, złożenie wniosku na odpowiednim formularzu. Programy gminne, których beneficjentami mogą być osoby prywatne, pokazują, że niejednokrotnie wszystkie te kryteria są ze sobą połączone.

W Polsce, czyli na szczeblu krajowym, to Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest główną jednostką koordynującą programy wspierające rozwój odnawialnych źródeł energii. Kolejne to organy wojewódzkie.

Środki, które są do dyspozycji beneficjentów, pochodzą przede wszystkim ze źródeł:

• krajowych,
• unijnych,
• funduszy norweskich i EOG (Europejski Obszar Gospodarczy),
• systemu zielonych inwestycji GIS (na podstawie protokołu z Kioto).

Podstawowym procesem wsparcia produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, jest system tzw. zielonych certyfikatów. Jego głównym założeniem jest nałożony na przedsiębiorstwa zajmujące się sprzedażą energii elektrycznej, obowiązek uzyskania i późniejszego przedstawienia konkretnej ilości świadectw pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii, bądź uiszczenia opłaty w zamian za brak świadectw.

Jeśli chodzi o możliwości prywatnego pozyskania wsparcia i uruchomienia środków na instalację lub zakup odpowiedniej technologii, to niestety, często dofinansowanie jest dostępne wyłącznie dla podmiotów związanych ściśle z administracją państwową i organami użyteczności publicznej w ramach między innymi zmniejszania energochłonności szkół czy urzędów, ponieważ wymaga się od nich, aby dawały przykład.

Istnieje możliwość wsparcia na mocy regulacji prawnych wynikających z ustawy o OZE oraz w ramach programów dofinansowania, takich jak: Prosument, PROW itp. Wparcie w myśl przedmiotowej ustawy dotyczy tylko prosumentów wytwarzających energię elektryczną, natomiast programy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich uwzględniają również wytwórców energii cieplnej.

Szerszemu gronu odbiorców proponowane są więc następujące programy:

Program „Prosument”

Program ten zapewnia możliwość uzyskania dofinansowania na zakup i montaż instalacji odnawialnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej lub ciepła, dla potrzeb budynków mieszkalnych jednorodzinnych lub wielorodzinnych, w tym dla wymiany istniejących instalacji na bardziej efektywne i przyjazne środowisku. Dofinansowanie przyjmuje różne formy w zależności od instytucji jej udzielającej. Jeśli chcemy skorzystać z tego typu dofinansowania, mamy szansę na uzyskanie dotacji pozwalającej na redukcję kosztów inwestycji do 40%.

Bocian – rozproszone odnawialne źródła energii

Celem programu BOCIAN jest ograniczenie lub całkowite uniknięcie emisji dwutlenku węgla poprzez zwiększenie produkcji energii pochodzącej z instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii. Program ten skierowany jest głównie do przedsiębiorców. To oni są tutaj jedynym beneficjentem. W ramach programu mogą być też wspierane instalacje hybrydowe (przy czym moc każdego rodzaju źródła energii musi mieścić się w przedziałach mocy określonych wcześniej) oraz systemy magazynowania energii Warunkiem skorzystania z pomocy programu BOCIAN jest to, aby inwestycje nie przekraczały 10-krotności mocy zainstalowanej dla każdego ze źródeł OZE. Moc zainstalowana to inaczej suma wartości mocy, przy której urządzenie pracuje prawidłowo i zgodnie z normami lub zaleceniami producenta. W tym wypadku chodzi o wszystkie urządzenia elektryczne, stałe i przenośne, zainstalowane w rozpatrywanej części instalacji elektrycznej. Program BOCIAN pozwala pozyskać pożyczkę do 85% kosztów kwalifikowanych inwestycji.

Regionalne Programy Operacyjne (2014-2020)

RPO to dotacje pochodzące ze środków unijnych na szczeblu wojewódzkim. Tutaj wsparcie finansowe uzależnione jest od możliwości i woli konkretnej jednostki terytorialnej. Z uwagi na rozproszenie koncentracji dofinansowania można wyszczególnić szereg różnych grup docelowych: od prywatnych przedsiębiorców po jednostki samorządu terytorialnego. Co więcej, występują tu również spore rozbieżności pomiędzy kwotą dopłaty OZE, a także samymi kwestiami formalnymi, które należy spełnić, wnioskując o dotację. W Polsce dostępnych jest 16 programów regionalnych (po jednym na każde województwo), które wspierają inwestycje w OZE. Zdecydowana większość wsparcia w ramach tego programu ma swoje źródło w Europejskim Funduszu Rozwoju Regionalnego.

„Mój prąd”

Dotacja z programu „Mój prąd” może pokryć do 50% kosztów instalacji fotowoltaicznej w gospodarstwach domowych, jednak maksymalne dofinansowanie wynosi zaledwie 5000 zł. Instalacje fotowoltaiczne kosztują zwykle ponad 10 tys. złotych, więc praktyczne dofinansowanie rzeczywiście wyniesie około 50%. Do programu „Mój prąd” kwalifikują się tylko dotacje do instalacji do produkcji energii elektrycznej ze słońca (fotowoltaika), czego nie można mylić z kolektorami słonecznymi, służącymi do ogrzewania wody. Nadrzędnym zadaniem wprowadzenia programu jest spełnienie zobowiązań Polski w zakresie rozwoju energetyki odnawialnej, poprawy jakości powietrza oraz zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. Celem programu jest także zwiększenie produkcji energii elektrycznej z mikroinstalacji fotowoltaicznych na terenie naszego kraju. Nadmienić należy, iż podobne w zamyśle programy „Prosument” i „Mój Prąd” różnią się od siebie. „Prosument” finansuje też instalacje grzewcze, a „Mój prąd”… prąd. Ponadto Prosument daje nawet 100-500 tys. zł i jest adresowany do większych jednostek np. szkół, spółdzielni mieszkaniowych, urzędów, a Mój Prąd daje 5 tys., więc dla małych instalacji na domach jednorodzinnych. Na poziomie politycznym, pierwszy jest prowadzony przez NFOŚiGW a drugi przez Ministerstwo Rozwoju.

„Czyste powietrze”

Choć program nie kojarzy się na pierwszy rzut oka z OZE, to również spełnia funkcję wsparcia tego typu inwestycji. W zamyśle „Czyste powietrze” ma służyć poprawie efektywności energetycznej oraz minimalizacji emisji pyłów i zanieczyszczeń do atmosfery z jednorodzinnych budynków mieszkalnych, jednak w jego ramach również możemy zgłosić się po dotację lub pożyczkę na instalację technologii OZE do swojego domu jednorodzinnego.

Pożyczka opiewać może na 100%, dotacja na 90% kosztów kwalifikowanych na zakup i montaż sprzętu potrzebnego do generowania odnawialnej energii tj. kolektorów słonecznych czy mikroinstalacji fotowoltaicznej. O pomoc ubiegać się mogą wszyscy właściciele lub współwłaściciele domów jednorodzinnych, jak i osoby, które dopiero co rozpoczynają przygodę z budową domu jednorodzinnego. Wysokość dopłat zależna jest od dochodu na osobę w gospodarstwie domowym oraz możliwości skorzystania z ulgi podatkowej.

Podsumowanie

Odnawialne źródła energii, czyli tym samym możliwości wykorzystania energii wodnej i solarnej, ale i wiatru, są obecnie w Polsce ograniczone. Ich rozwój warunkowany jest obniżeniem kosztów wytwarzania energii elektrycznej i eskalacją technologii magazynowania energii elektrycznej. Kluczowym elementem zachęcającym nie tylko polskich, a także europejskich przedsiębiorców i prywatne domostwa do inwestowania w nowe technologie jest oferowane wsparcie.

Rozpatrując zaprezentowane pokrótce programy wsparcia prowadzone przez państwo, gdzie środki na nie przeznaczone często pochodzą z unijnej puli, można stwierdzić, iż rozwój odnawialnych źródeł energii będzie i już jest opłacalny dla lokalnych posiadaczy kapitału, którzy mogą zainwestować go z pożytkiem dla siebie, dla lokalnej społeczności, a zupełnie przy okazji – również dla klimatu.

Twierdząc „lokalni posiadacze kapitału” mam  na myśli rolników, właścicieli domów jednorodzinnych oraz przedsiębiorców. Dodatkowym aspektem wspierającym i generującym nowe pole dla OZE jest stworzenie stabilnych ram prawnych i odbudowanie zaufania do polityki energetycznej, która, jak wiemy, nie ma w zwyczaju traktować dobrze drobnych inwestorów, stawiając na pierwszym miejscu interesy wielkich firm z sektora energetycznego.

Niestety, Polska stosunkowo wolno zmniejsza udział węgla w swoim bilansie, a tym samym emisję gazów cieplarnianych, ergo dość nieprędko osiągnie zamierzone cele dla udziału odnawialnych źródeł energii w miksie energetycznym. Różnimy się od przywoływanych powyżej wielokrotnie Szwecji chociażby tym, że nie interesujemy się i nie szukamy nowych możliwości energetycznych. Skandynawowie uważają, ze energia jest „dostępna” wszędzie, a produkcja ciepła czy chłodu ze źródeł odnawialnych to nie cele dalekosiężne i nieosiągalne, ale jak najbardziej realne i gotowe do zrealizowania. Zmiana w polskim sektorze ciepłowniczym jest możliwa, choćby z tego względu, że mamy pod względem rozbudowy sieci ciepłowniczej warunki podobne do Szwecji. Czas pokaże, czy osiągniemy satysfakcjonujące wyniki.

Literatura:

1. David Jacobs; Renewable Energy Policy Convergence in the EU, Freie Universität Berlin, Germany; Ashgate 2012
2. Johannes Rosen; The future role of renewable energy sources in European electricity supply, A model-based analysis for the EU-15; Universitätsverlag Karlsruhe 2008
3. dr Agata Stasiak; Transformacja Energetyczna – konieczna ale czy możliwa?; Instytut Studiów Zaawansowanych Warszawa 209
4. Noty tematyczne o Unii Europejskiej; Energia ze źródeł odnawialnych; europarl.europa.eu
5. Globalna Energia; Nowe cele Unii Europejskiej w zakresie OZE i efektywności energetycznej; globalnaenergia.pl
6. gramwzielone.pl; Parlament Europejski przyjął unijny cel OZE na 2030; dostęp 07.09.2019
7. Enerad; Dofinansowania OZE; dostęp 07.09.2019
8. Przewodnik dla przedsiębiorcy; Centrum informacji o środowisku; dostęp 21.11.2019;
   www.ekoportal.gov.pl
9. Ministerstwo Energii; Program „Mój Prąd” – założenia szczegółowe; dostęp 21.11.2019;
   https://www.gov.pl/web/aktywa-panstwowe/program-moj-prad-zalozenia-szczegolowe
10. Janusz Sowiński, Tadeusz Pydych, Robert Tomaszewski, Artur Wachtarczyk; OZE na rynku energii elektrycznej; „Rynek Energii” – luty 2016
11. Edyta Ropuszyńska-Surma, Magdalena Węglarz; Społeczna akceptacja dla OZE – perspektywa odbiorców (prosumentów); Politechnika Wrocławska 2017
12. Ministerstwo Środowiska; Czyste Powietrze; dostęp 21.11.2019;  http://powietrze.mos.gov.pl/czyste-powietrze/o-programie
13. Joachim Bargiel, Bogdan Mól, Daria Macha, Marcin Niedopytalski, Paweł Sowa; Bezpieczeństwo energetyczne gminy Gierałtowice – pilotażowe rozwiązania klastrowe; Gmina Gierałtowice, Politechnika Śląska Instytut Elektroenergetyki i Sterowania Układów, Tauron Polska Energia S.A. 2019
14. dr inż. Iwona Żabińska; Rozwój Energetyki Prosumenckiej Opartej o OZE w Polsce; Systemy wspomagania w inżynierii produkcji. Problemy w zarządzaniu środowiskiem 2017 Tom 6 Wydanie 1
15. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; Treść programu BOCIAN – Rozproszone, odnawialne źródła energii (od 01.01.2015) – aktualizacja z 11.06.2015 r.; https://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programy-priorytetowe/bocian-rozproszone-odnawialne-zrodla-energii/
16. Energy use in Sweden; dostęp 20.11.2019; ostatnia aktualizacja 15.11.2019;
    https://sweden.se/nature/energy-use-in-sweden/
17. swiatoze.pl; Rząd Szwecji zwiększy inwestycje w energetykę solarną; dostęp 20.11.2019;
    https://swiatoze.pl/rzad-szwecji-zwiekszy-inwestycje-w-energetyke-solarna/
18. J. Neterowicz i in.; Energia z odpadów – doświadczenia szwedzkie i realia polskie; Wydawnictwo Naukowe PIMOT, Warszawa 2015